Uwaga: u dołu artykułu znajduje się plik do wydruku i pobrania.

 1 Września 1939 roku bez wypowiedzenia wojny Niemcy zaatakowały Polskę, niedługo później 17 Września 1939 roku Związek Sowiecki dokonał agresji na wschodnie granice Rzeczypospolitej. W ten sposób rozpoczął się jeden z najkrwawszych konfliktów ludzkości w dziejach. Polacy jako pierwsi rozpoczęli zbrojny opór przeciwko zbrodniczej III Niemieckiej Rzeszy oraz komunistycznej Rosji. Mimo zajęcia terytorium Polski, Polacy nie złożyli broni i walczyli na wszystkich frontach 2 Wojny Światowej. Polski Rząd przekroczył granicę Węgierską i Rumuńską. Następnie udał się do Francji gdzie została odtworzona Polska Armia, a następnie do Wielkiej Brytanii. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie żył nadzieją jak i całe Polskie Siły Zbrojne, że po wygraniu wojny powrócą do ukochanej Ojczyzny. Jednak wojna zakończyła się w równie tragiczny sposób co i rozpoczęła. 6 Lipca 1945 roku, niespełna dwa miesiące po zakończeniu,dotychczasowi sojusznicy Wielka Brytania i Stany Zjednoczone wycofały uznanie Polskiego Rządu na Uchodźstwie w Londynie, w zamian uznają marionetkowy Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podporządkowany ZSRR, tak zwany Lubelski. Symbolicznym zakończeniem zdrady sojuszników jest Londyńska  Parada Zwycięstwa w 1946, gdzie nie znalazło się miejsce dla reprezentacji Polskiej Armii. Wraz z utratą Kresów Wschodnich łącznie z Wilnem i Lwowem, Polska po okupacji niemieckiej znalazła się pod okupacją sowiecka za żelazną kurtyną.

 Krzyż Kampanii Wrześniowej – po co?

 Wielu uczestników Kampanii Wrześniowej pozostało na Zachodzie, wyczekując wolnej Polski. W kraju, komunistyczny Rząd Polski Rzeczypospolitej Ludowej prowadził trwałą propagandę oczerniając rząd II Rzeczpospolitej oraz uczestników Wojny Obronnej. Komunistyczna propaganda starała się ukryć fakt że ZSRR było sojusznikiem nazistowskich Niemiec w latach 1939-1941 określając zbrojną agresję na Polskę 17 Września na wschodnich granicach jako “wyzwolenie terenów Białorusi i Ukrainy”. Jednak na fali odwilży,czasów “Solidarności” w 1981, został ustanowiony przez rząd PRL “Medal za Wojnę Obronną”. Ustawa ta była sporządzona w taki sposób, aby nadanie odznaczenia umacniało komunistyczną narrację historyczną. 

Ustawa:

 84 Ustawa z dnia 3 lipca 1981 roku ustanowił medal „Za udział w wojnie obronnej 1939”

Dając wyraz narodowej pamięci o wszystkich żołnierzach Wojska Polskiego i osobach cywilnych którzy zjednoczeni miłością Ojczyzny ofiarnie i mężnie stawiali w 1939 roku czoła niemieckiej agresji, zapoczątkowując walkę narodowowyzwoleńczą, prowadzoną w koalicji antyhitlerowskiej, zakończoną wspólnym zwycięstwem na niemieckim najeźdźcą, stanowi się, co następuje: 

Art.1 Ustanawia się medal „Za udział w Wojnie Obronnej 1939”, jako wyraz uznania dla osób, które brały czynny udział w wojnie obronnej toczonej przez Polskę z niemieckim najeźdźcą w dniach od 1 września do 6 października 1939 r. 

Art.2.1. Medal „Za udział w Wojnie Obronnej 1939” nadawany jest:

1) żołnierzom regularnych jednostek i oddziałów Wojska Polskiego, Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej, formacji Obrony Narodowej oraz zakładowych i terenów oddziałów czynnej obrony przeciwlotniczej;

2) członkom nieregularnych oddziałów ochotniczych oraz innych oddziałów i grup obronnych;

3) członkom zmilitaryzowanych formacji pomocniczych; 

4) członkom organizacji szkolnych, drużyn harcerskich i innych organizacji i grup obronnych młodzieży; 

5) pracownikom służb publicznych, zakładów użyteczności publicznej i innych zakładów pracy oraz innym osobom, które włączył się czynnie do walki obronnej.   

2. Medal nadawany jest obywatelom polskim. Może być nadawany również osobom, które uczestnicząc w wojnie obronnej jako obywatele polscy posiadają w chwili nadania im Medalu obywatelstwo innego państwa. 

3. Medal może być nadany także obywatelom innych państw, którzy wnieśli istotny wkład do wojny obronnej. 

4. Medal może być nadawany również pośmiertnie.

Art.3.1. Medal za udział w wojnie obronnej 1939″ nadaje Rada Państwa na wniosek.

1) Minister Obrony Narodowej – w odniesieniu do osób pełniących czynną służbę wojskową oraz pracowników cywilnych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej; 

2) Ministra Spraw Zagranicznych – w odniesieniu do obywateli polskich zamieszkałych za granicą oraz obywateli innych państw;

3) Ministra do Spraw Kombatantów oraz terenowych organów administracji państwowej stopnia wojewódzkiego – w odniesieniu do innych osób niż wymienione w pkt.1,2 i 4.

4) Związku Bojowników o Wolność i Demokrację – w odniesieniu do członków tego Związku.

Art.4.1 Odznaką medalu „Za udział w wojnie obronnej 1939” jest okrągły medal o średnicy 40 mm, wykonany ze stopu posrebrzanego  – oksydowanego; na licowej stronie medalu znajduję się orzeł według wzoru obowiązującego w Wojsku Polskim w 1939 r. oraz napis „1939”; na odwrotnej stronie medalu znajduje się napis: „Za udział w wojnie obronnej – Ojczyzna”, przedzielony skrzyżowanymi mieczami.

2. Medal nosi się na wstążce szerokości 40 mm, w kolorach białym i amarantowym na szarym tle.

3. Wzór rysunkowy Medalu zawiera załącznik do ustawy. 

Artykuł 1 Ustawy na samym początku przewidywało odznaczenie jedynie dla osób walczących z “niemieckim najeźdźcą”. Tym samym wszystkie jednostki które walczyły z oddziałami Armii Czerwonej po 17 września 1939 roku nie kwalifikowały się do tego odznaczenia. Były to tysiące żołnierzy z Korpusu Ochrony Pogranicza, Obrońców Grodna i Lwowa oraz innych jednostek przy wschodniej granicy. Kolejnym punktem jest Artykuł 2.2 stwierdzający że medal “Medal nadawany jest obywatelom polskim” oraz że “może być nadawany również osobom, które uczestnicząc w wojnie obronnej jako obywatele polscy posiadają w chwili nadania im Medalu obywatelstwo innego państwa.”. Punkt odnosi się głównie do członków Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, weteranów Wojny Obronnej którym rząd PRL odebrał Polskie obywatelstwo. Mimo że ustawa przewidywała możliwość nadawania, w praktyce większość żołnierzy na Zachodzie nie otrzymało medalu wojny obronnej w okresie PRL, w przeciwieństwie do kolegów z kraju z wyłączeniem “politycznie podejrzanych” i tych walczących z wojskami ZSRR w 1939 r.

• 

• 

Krzyż Kampani Wrześniowej – Pomysł

 (dalej KKW 39)

Idea odznaczenia za Wojnę Obronną, które wynagradzałoby żołnierzy walczących z najeźdźcą niemieckim jak i sowieckim, zaczęła się prawdopodobnie po ustanowieniu krzywdzącego dla weteranów “Medalu za Wojnę Obronną 1939”. Konkretne działania zostały podjęte w 1984 roku, kiedy został utworzony projekt krzyża przez Prezydenta Rzeczypospolitej Edwarda Raczyńskiego.  Prezydent ustanowił wtedy odznakę pamiątkową „Krzyż Kampanii Wrześniowej 1939 r”. Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej został zatwierdzony przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej 9 Stycznia 1985 roku.

Treść Dekretu:

 Art.1 W 45-tą rocznicę dla upamiętnienia walk stoczonych w obronie całości i niepodległości Rzeczypospolitej podczas kampanii wojennej z Niemcami i Związkiem Sowieckim w 1939 roku, ustanawia się odznakę pamiątkową pod nazwą „Krzyż Kampanii Wrześniowej 1939 r”.

Art .2 Wzór odznaki jak w załączniku Nr.1 do niniejszego dekretu.

Art. 3 Prawo otrzymania odznaki „Krzyż Kampanii Wrześniowej 1939 r.”. służy wszystkim osobom które brały udział w działaniach wojennych przeciwko Niemcom i Związkowi Sowieckiemu we wrześniu i październiku 1939 r. , zarówno jako zmobilizowani żołnierze Polskich Sił Zbrojnych jak i osoby cywilne.

Art.4 Odznaka „Krzyż Kampanii Wrześniowej 1939 r.” w kolejności orderów i odznaczeń polskich zajmuje miejsce po „Medalu pamiątkowym za wojnę 1918-1921”.

Art.5 Odznakę „Krzyż Kampanii Wrześniowej 1939 r.” nadaje Minister Spraw Wojskowych.

Art.6. Wykonanie niniejszego dekretu porucza się Ministrowi Spraw Wojskowych

Art.7 Dekret wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

Krzyż Kampanii Wrześniowej uzupełnił historyczną prawdę Wojny Obronnej podkreślając fakt, że nadawany był za walkę z obydwoma najeźdźcami  – z Niemcami i Armią Czerwona. Tym samym dając bohaterom Wojny Obronnej należyte odznaczenie. Jednak nadanie odznaczenia rozpoczęło się dopiero w sierpniu 1985 roku a sprawa krzyży była jeszcze bardziej skomplikowana.

W ustawie jest Art.6., który zobowiązuje wykonanie dekretu Ministrowi Spraw Wojskowych, pod którym podpisał się Bohdan Wroński, komandor Marynarki Wojennej, zasłużony oficer odznaczony między innymi Krzyżem Virtuti Militari za udział w bitwie o Narwik. Funkcję jednak nie spełniał długo (niecały rok) z racji że 1 marca 1985 roku prezydent RP przychylił się do jego prośby i zwolnił z urzędu ministra. Jeszcze tego samego roku komandor Wroński zmarł. Nie podołał on zadaniu wykonania Krzyża Kampanii Wrześniowej 1939 r.

  Dopiero nowy minister Ppłk Jerzy Morawicz, były spadochroniarz, członek 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, który objął urząd Ministra Spraw Wojskowych, umożliwił wykonanie Krzyża Kampanii Wrześniowej, zlecając jej nadzór Szefowi Biura MSW, Majorowi Władysławowi Łapińskiemu.

Major Władysław Łapiński 27 Kwietnia 1985 roku skierował pismo do Pana Jerzego Imielina, Prezesa Związku Żołnierzy Kresowych zwracając się z prośbą o pomoc w wykonaniu krzyża.  

Krzyż Londyński z Hamburga

Przez wiele lat w kręgach kolekcjonerskich znane były dwie odmiany Krzyża Kampanii Wrześniowej 1939 r; wersja “londyńska”, nadaniowa, z rewersem w formie charakterystycznego wzoru, oraz już późniejsze produkcje krajowe Polskie, prawdopodobnie wykonywane przez warsztat Andrzeja Panasiuka w Warszawie z płaskim rewersem. Przekonanie iż wersja “londyńska” była wykonywana w Wielkiej Brytanii, jest jednak nieprawdziwa. 

Dokumentacja znajdująca się w zbiorach Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego (A.XII.89.122C) rzuca nowe światło na wykonanie Krzyża. Wcześniej wspomniany Jerzy Imielin był Prezesem Związku Żołnierzy Kresowych w Niemczech. Mieszkał w Norderstedt pod Hamburgiem. Został on poproszony aby zorganizował wykonanie Krzyża Kampanii Wrześniowej. Prawdopodobnie on podpisał kontrakt z niemiecką firmą Fahnen Fleck w Hamburgu (Pinneberg), znaną z produkcji odznaczeń niemieckich podczas Pierwszej Wojny Światowej oraz III Rzeszy. Jerzy Imielin został upoważniony przez Ministerstwo Spraw Wojskowych Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie do dokonania zamówienia.

 28 Czerwca 1985 roku został przedstawiony kosztorys przez Fahnen Fleck, która przedstawiła koszty “Werkzeugkosten” czyli koszty narzędzi (matrycy?) na 750 DM (Deutsche Mark), koszty wykonania 5000 sztuk dużych KKW-39 po 8.15 DM oraz wykonania 5000 wstążek po 1.70 DM. 

 1 Lipca 1985 roku Jerzy Imielin wysłał  Majorowi Łapińskiemu informację o potrzebie wpłaty zaliczki. W korespondencji informował on,  że :

“Co do odbitki /próby/ K.K.W.39, to będzie ona z ołowiu i prześlę Panu Majorowi do oceny i aprobacji jak tylko ją otrzymam od FF.”

 Wkrótce 15 Lipca 1985 roku, Jerzy Imielin wysyłał próbny egzemplarz KKW 39 do Majora Łapińskiego, z prośbą o aprobatę oraz z komentarzem że sam uważa tą odbitkę za stuprocentowo udaną. W IPMS nie zachowała się odpowiedź zwrotna Majora Łapińskiego, ale można zakładać że była ona również pozytywna z racji, że już 15 Sierpnia 1985 wystawione zostały w Londynie pierwsze legitymacje i rozpoczęło się wręczanie krzyży.

Jednak nie było to jedyne zamówienie KKW 39. Zachowały się rachunki za zamówienia kolejnych partii po 500 sztuk krzyży,  do Lipca 1986 roku. Prawdopodobnie krzyże te były zamówione na potrzeby kolejnych nadań dla rodzin zamordowanych w Katyniu 1940 roku.  Warto wspomnieć, iż 1 stycznia 1986 Minister Spraw Wojskowych Ppłk Jerzy Morawicz, nadał wszystkim Polakom, ofiarom zbrodni Katyńskiej krzyż KKW 39.

 Łączna ilość nadań KKW 39 szacowana jest na około 13,000. W tym około 6,000 sztuk dla ofiar zbrodni Katyńskiej.  Produkcja KKW 39 firmy Fahnen Fleck szacowana jest na poniżej 8,000 sztuk.

  Jest to o wiele mniejsza liczba nadań niż  komunistyczny Medal za udział w Wojnie Obronnej który został nadany w ilości 276,268 sztuk.

Miniatury krzyża KKW 39 były wykonane nieco później.W liście z 24 Listopada 1985 roku od Jerzego Imielina do Majora Łapińskiego można przeczytać o zamówieniu wykonania 300 lub 500 miniatur KKW 39, choć nieznana jest łączna ilość wykonanych miniatur  przez firmę Fahnen Fleck.

Każdy inny, wszyscy tacy sami

Krzyż KKW 39 wykonany przez firmę Fahnen Fleck jest dobrej jakości. Awers odpowiada projektowi podanemu w Dekrecie Prezydenta RP, jednak z drobną zmianą – został wykorzystany orzeł wz 39, a nie tak jak w pierwotnym projekcie orzeł wz 19. Możliwe, że jest to zmiana dokonana przez projektanta, którym najprawdopodobniej był pan Siemiecki.

• 

• 

 Mimo rozległej dokumentacji odnośnie zamówień pochodzących z IPMS, nie zachowały się żadne rysunki techniczne ani fotografie. Sama firma Fahnen Fleck też już nie posiada w swoich zasobach dokumentacji z tego okresu. Większość atrybucji została potwierdzona na podstawie obserwacji i badań. Charakterystyczną cechą krzyży produkcji Fahnen Fleck jest nierówna powierzchnia rewersu udekorowana we wzory trzech typów. a) perłowy b) falisty c) muszlowy . W odmianie a) oraz b) wstążki posiadają mosiężną agrafkę, pozwalająca na przypięcie krzyża do munduru lub marynarki. Wszystkie krzyże, niezależnie od wykończenia rewersu, mają ten sam kwadratowy łącznik i identyczny awers. Użycie tej samej sztancy awersu sugeruje, że wszystkie one zostały wykonane przez firmę Fahnen Fleck,  różne wykończenia rewersu mogą wynikać z poszczególnych zamówionych partii.

Na potrzeby krajowe, produkcji podjęli się inni producenci w Polsce, w tym na pewno  warsztat Andrzeja Panasiuka w Warszawie. Egzemplarze takie powinny być w sensie kolekcjonerskim traktowane jako tańsze alternatywy, z prostej racji gdyż większość osób w Polsce nie było stać na KKW 39 produkcji Fahnen Fleck.  

 Paweł Jan Moskwa urodził się 5 grudnia 1909 r. w Zurychu. Szkołę powszechną i średnią ukończył w Warszawie. Studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, a następnie na Politechnice Warszawskiej studiował architekturę. Jesienią 1929 r. rozpoczął naukę w Szkole Podchorążych Rezerwy Lotnictwa w Dęblinie. Trzymiesięczny okres rekrucki odbył w kompanii CKM w Zambrowie. W 1932 r. ukończył szkołę w stopniu kaprala podchorążego i otrzymał tytuł i odznakę obserwatora nr 905. Awansowany na stopień podporucznika był oficerem rezerwy 1 Pułku Lotniczego w Warszawie. Zmobilizowany w sierpniu 1939 r. wziął udział w Wojnie Obronnej 1939 r. w składzie Eskadry Sztabowej dowodzonej przez kpt. pil. Henryka Wirszyłło. We wrześniu 1939 r. wykonywał loty rozpoznawcze i loty z rozkazami. 8 września 1939 r. na RWD-14 dostarczył rozkazy Naczelnego Wodza dla dowództwa otoczonej Warszawy. 17 września 1939 r. przekroczył granicę rumuńską. Przedostał się do Francji, a po jej upadku do Wielkiej Brytanii. Po przeszkoleniu otrzymał przydział bojowy do 300 Dywizjonu Bombowego. Po wykonaniu pełnej tury lotów bojowych odszedł na kurs pilotażu w Newton. Po ukończonym kursie pełnił służbę pilota w szkole dla nawigatorów. Zdemobilizowany w stopniu kapitana pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. Zamieszkał w Londynie i podjął pracę architekta w Greater London Council gdzie uzyskał kierownicze stanowisko. W Anglii zawarł związek małżeński z Edną M. Haworth. W latach powojennych został mianowany majorem. Paweł Moskwa był także pisarzem, poetą i rysownikiem. Pierwsze jego utwory były drukowane w warszawskiej prasie, a podczas wojny były publikowane w emigracyjnych wydawnictwach. W 1943 r. ukazał się pierwszy tomik jego wierszy pt. „Powrót”, a w 1947 r. zbiór wierszy pt. tytułem ” Air Mail”. Na emigracji był członkiem Związku Pisarzy Polskich. Pisał także bajki dla dzieci pod pseudonimem „Marek”, które były drukowane w piśmie „Dziatwa”. Był aktywnym członkiem Stowarzyszenia Lotników Polskich. Przez 4 lata był redaktorem naczelnym „Skrzydeł”, a przez 8 lat był członkiem komitetu redakcyjnego. Był inicjatorem i redaktorem wydania ” Antologii Poezji i Prozy Lotniczej”. Zmarł 2 marca 1987 r. w Londynie. Mjr obs. pil. Paweł Moskwa by odznaczony m.in.: Srebrnym Krzyżem Virtuti Milatari nr 9696, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, trzykrotnie Medalem Lotniczym oraz medalami brytyjskimi i francuskimi.

“Post. PP Leonard Wójcicki s. Antoniego i Marii z Kalenników, ur. 31 XI 1894 w Warszawie. Do policji przyjęty 1 V 1924. Służbę pełnił w woj. poleskim na Post. w Jeżykach pow. kobryński (od 1 V 1924), Iwacewiczach pow. kosowski (od 8 VII 1926) oraz Kosowie Poleskim (od 29 X 1927), od 5 XII 1935 w I Komis. w Brześciu n. Bugiem i tam nadal we wrześniu 1939. Odzn. MDzON , BMzaDS. L. 019/1 (60), 150.” Zamordowany w zbrodni Katyńskiej przez Sowietów poprzez strzał w tył głowy w Kwietniu 1940 roku w Miednoje.

Praktyka? Jak to wyglądało

 

Dla wielu weteranów KKW 39 było jedynym odznaczeniem za udział w Wojnie Obronnej wyróżniającym ich wśród kolegów z Polskich Sił Zbrojnych, którzy nie wzięli udziału w Kampanii Wrześniowej ze względu na wiek lub inne okoliczności.

 

Najlepszym przykładem jest analiza zestawu po uczestniku Kampanii Wrześniowej, członka Armii Krajowej, Powstańca Warszawskiego i oficera 2 Korpusu Polskiego; porucznika Mieczysława Garści. W 1939 r jako podporucznik artylerii dostał przydział do 2 Pułku Artylerii Ciężkiej w Chełmie Lubelskim. W sierpniu 1939 roku został adiutantem w 13 Dywizjonie Artylerii Ciężkiej (13 Dywizja Piechoty), Dowódcą tej jednostki był w tym czasie major K. Siekierzyński (zamordowany w Katyniu). Mieczysław Garścia brał udział w Wojnie Obronnej 1939 roku, dostał się do niewoli sowieckiej. Uciekł z niej w Łucku w październiku 1939 roku po czym ukrywał się we Lwowie. Po wojnie został technikiem dentystycznym i osiadł w Londynie. 15 sierpnia 1985 roku, został odznaczony Krzyżem Kampanii Wrześniowej 1939 r. Numer legitymacji : 4553.

Legitymacja do Medalu za udział w Wojnie Obronnej 1939 r,  wystawiona na Mieczysława Garście. Wręczona w Polskiej Ambasadzie w Londynie dnia 28 Lipca 1995 r.

Zwraca uwagę forma per Pan a nie per Obywatel, tak jak to było za czasów Polski Rzeczypospolitej Ludowej, a także topornie dodana korona orła na okładce legitymacji.

Perspektywa kolekcjonera

 

Medal za Wojnę Obronną 1939 roku jest jednym z popularniejszych odznaczeń na rynku kolekcjonerskim. Znalezienie egzemplarza Mennicy Państwowej nie jest wyzwaniem w dobie internetu. Jednak są dwa nurty kolekcjonerskie które przykładają dwie różne wartości do przedmiotów. Jedni cenią odznaczenie jako falerystyczny walor i oceniają go na podstawie wykonania, mennicy oraz rzadkości ich występowania. Rzadkość legitymacji określają po roku wydania oraz podpisie. Drudzy przykładają wartość do przedmiotu jako świadka historii i symbolu hołdu za walkę w obronie Polski.

 Czy można przyłożyć tę samą miarę do Medalu za Wojnę Obronną nadanego przypadkowo zmobilizowanemu żołnierzowi, który nie wystrzelił ani jednego pocisku, z tym samym medalem nadanym jednemu z żołnierzy Obrony Westerplatte, Obrony Warszawy czy też uczestnikowi walk nad Bzurą? 

 Krzyż Kampanii Wrześniowej 1939 jest o wiele bardziej cenionym odznaczeniem. Cenią go bardziej oba nurty kolekcjonerskie ze względu na swój niski nakład, wzór i brak komunistycznego partyjnego rygoru przy nadaniu odznaczeń.

 W tym roku będziemy obchodzić 81 rocznicę wybuchu drugiej Wojny Światowej. Mimo że odznaczenie omawiane w tym artykule są często widziane na “szarym” końcu rynku kolekcjonerskiego są one symbolem bohaterskiego czynu obrony Ojczyzny przed najeźdźcami, oraz dowodem represji politycznych przez władze komunistyczne Polski wobec tych, którzy się odważyli stanąć z “czerwoną zarazą” idącą ze Wschodu.

 

Mikolaj Paciorek

Sarmatia Antiques

Wersja do druku

Podziękowania:

  Serdeczne podziękowania dla Tonego Leszczuka, za jego pomoc przy artykule.